Trong nhiều năm qua, thị trường vàng Việt Nam luôn ở trạng thái nhạy cảm. Giá vàng biến động mạnh, chênh lệch với thế giới có lúc vượt 20 triệu đồng/lượng; cung - cầu mất cân đối; giao dịch không chính thức diễn ra phổ biến… khiến thị trường thiếu minh bạch, tiềm ẩn rủi ro và gây thiệt thòi cho người dân, doanh nghiệp. Việc giá vàng bị đẩy lên quá cao so với thế giới không chỉ tạo điều kiện cho đầu cơ, thao túng mà còn gây áp lực lên điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá, ảnh hưởng tới ổn định vĩ mô và tâm lý nhà đầu tư.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh Thanh Hải

Trong bối cảnh đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 24/2012/NĐ-CP nhằm từng bước hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động kinh doanh vàng, tạo hành lang rõ ràng hơn cho quản lý thị trường.

Tuy nhiên, thực tiễn hơn 1 tháng triển khai Nghị định 232 cho thấy bức tranh thị trường chưa thực sự như mong đợi, tình trạng xếp hàng mua vàng, một số doanh nghiệp kinh doanh vàng thiếu nguồn cung, chênh lệch giá vàng miếng và vàng nhẫn trong nước – quốc tế vẫn ở mức cao…

Giá vàng thế giới năm từ đầu năm tới nay tăng 62% so với năm 2024 nhưng giá vàng trong nước đã tăng tới 84% so với năm 2024. Người dân đổ xô đi mua vàng do tâm lý sợ không còn vàng để mua, sợ bị mất cơ hội đầu tư. Theo ông Vũ Hùng Sơn - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Vàng bạc đá quý Bảo Tín Mạnh Hải, Tổng Thư ký Hiệp hội Kinh doanh Vàng, thị trường vàng Việt Nam đang trải qua giai đoạn nhiều biến động khi cả người dân lẫn doanh nghiệp đều đối mặt với những trở ngại chưa từng có. Tình trạng xếp hàng mua vàng chỉ phản ánh phần nổi của khó khăn, còn phía sau là sự thiếu hụt kéo dài của nguồn cung nguyên liệu chính thức.

Ông Vũ Hùng Sơn giãi bày, suốt 13 năm qua, doanh nghiệp kinh doanh vàng không có cơ chế tiếp cận nguồn nguyên liệu vàng chính thức.

Việc không thể tiếp cận vàng nhập khẩu theo cơ chế rõ ràng đã khiến các doanh nghiệp buộc phải sử dụng nguồn vàng “trôi nổi”, chấp nhận rủi ro để duy trì sản xuất và có hàng cung ứng ra thị trường. Nguồn cung hạn chế cũng đẩy giá vàng trong nước lên cao, trong khi người dân lại khó hoặc không thể mua được. Toàn bộ hệ thống cửa hàng phải đầu tư máy hiện đại để kiểm tra chất lượng vàng, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm thủ công như trước. Đây là nghịch lý đáng lo ngại đối với một ngành nghề có giá trị gia tăng rất cao.

Khi xây dựng khung pháp lý cho thị trường vàng, Thủ tướng giao NHNN, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh an toàn, thuận lợi, lành mạnh, hấp dẫn để người dân tích cực đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, khởi nghiệp thay vì dự trữ vàng; nghiên cứu hình thành sàn giao dịch vàng theo hướng người dân được tự do giao dịch, mua bán; tách bạch giữa quản lý nhà nước và hoạt động sản xuất, kinh doanh vàng; đẩy mạnh sản xuất, chế tác vàng trang sức để tạo thêm công ăn việc làm; tăng cường công tác thông tin, truyền thông, giải tỏa tâm lý giữ vàng trong dân….

ông Vũ Hùng Sơn - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Bảo Tín Mạnh Hải, Tổng Thư ký Hiệp hội Kinh doanh Vàng. Ảnh Thanh Hải

Nghị định số 232/2025/NĐ-CP của Chính phủ có hiệu lực từ ngày 10/10/2025 được xem như một bước ngoặt quan trọng, tạo hành lang pháp lý mới cho thị trường vàng. Nghị định này bãi bỏ quy định Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng. Thay vào đó, Ngân hàng Nhà nước thực hiện cấp phép cho doanh nghiệp, ngân hàng thương mại đủ điều kiện sản xuất vàng miếng; cho phép doanh nghiệp, ngân hàng thương mại đủ điều kiện xuất khẩu, nhập khẩu vàng miếng, vàng nguyên liệu. Giao dịch mua, bán vàng từ 20 triệu đồng/khách hàng/ngày trở lên bắt buộc thực hiện thông qua chuyển khoản…

Kết hợp hài hòa 3 trụ cột: thể chế – hạ tầng thị trường – hành vi của chủ thể tham gia

Theo PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế và Đô thị, Diễn đàn “Thị trường vàng Việt Nam: Thuận lợi và thách thức trong giai đoạn mới” – đúng vào thời điểm Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng vừa chính thức có hiệu lực từ ngày 10/10/2025 và đang bước vào giai đoạn triển khai đầu tiên. Đây là bước ngoặt quan trọng trong tiến trình hoàn thiện khuôn khổ pháp lý đối với thị trường vàng – một thị trường đặc biệt, nằm ở giao điểm giữa tài sản dự trữ, phương tiện đầu tư, công cụ phòng ngừa rủi ro và hàng hóa trang sức, thủ công mỹ nghệ. Quy định mới được kỳ vọng góp phần minh bạch hóa thị trường, thu hẹp chênh lệch giá trong nước – quốc tế, tăng cường cạnh tranh lành mạnh, đồng thời hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và củng cố niềm tin vào Đồng Việt Nam.

Quang cảnh Diễn dàn. Ảnh Thanh Hải

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh tái cơ cấu nền kinh tế, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tri thức, yêu cầu quản lý thị trường vàng mang tính song trùng, tức là, một mặt, phải hạn chế tâm lý đầu cơ, giảm thiểu các hành vi thao túng, làm giá, buôn lậu, “vàng hóa” nền kinh tế; Mặt khác, phải từng bước huy động được nguồn lực “vàng trong dân” – một dạng tài sản tích lũy lớn – vào phục vụ sản xuất, kinh doanh, đầu tư dài hạn, thay vì chỉ nằm yên trong két sắt.

Theo PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi, thị trường vàng chỉ có thể vận hành hiệu quả khi kết hợp hài hòa 3 trụ cột: thể chế – hạ tầng thị trường – hành vi của chủ thể tham gia.

Thực tiễn cho thấy, Nghị định 232 đã quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp, ngân hàng thương mại từ khâu nhập khẩu, sản xuất đến mua bán vàng miếng; đề cao minh bạch thông tin, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, định hướng giảm giao dịch phi chính thức và tạo lập khuôn khổ cho việc huy động vàng trong dân. Tuy nhiên, từ góc độ khoa học chính sách, còn nhiều câu hỏi cần được phân tích sâu:

Thứ nhất là cơ chế hình thành giá và chênh lệch trong – ngoài nước; Thứ hai, kiến trúc thị trường và mức độ cạnh tranh như: Số lượng, cấu trúc các doanh nghiệp đủ điều kiện kinh doanh vàng miếng đã tạo ra cạnh tranh thực chất chưa? Khả năng tham gia của ngân hàng thương mại như thế nào để vừa bảo đảm an toàn hệ thống, vừa hỗ trợ huy động vàng? Thứ ba, tính đồng bộ với các thị trường tài chính khác như chính sách thuế, kế toán, kiểm toán đối với giao dịch vàng đã tương thích với chứng khoán, bất động sản, ngoại hối? Thứ tư, hành vi và tâm lý của người dân. Vì sao sau nhiều năm ổn định kinh tế vĩ mô, tâm lý “chuộng vàng” vẫn bền vững? Niềm tin vào đồng nội tệ, vào hệ thống tài chính – ngân hàng cần được củng cố ra sao để người dân sẵn sàng chuyển dịch dần từ vàng sang các kênh đầu tư khác?

“Những câu hỏi này là nền tảng để các cơ quan quản lý và cộng đồng chuyên gia cùng nhìn nhận khách quan, tránh cách tiếp cận “chỉ thấy hiện tượng, chưa chạm đến gốc rễ”- PGS, TS Nguyễn Thành Lợi gợi mở.

Tại Diễn đàn các chuyên gia cho rằng, để hút nguồn vàng trong dân, trước tiên cần ổn định thị trường, thu hẹp chênh lệch giá trong nước và thế giới; kiểm soát đầu cơ, tăng cung thông qua nhập khẩu có kiểm soát vàng.

“Giải pháp để kéo chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới là NHNN sớm cấp phép nhập khẩu vàng”- TS Lê Xuân Nghĩa- Thành viên Hội đồng tư vẫn chính sách của Thủ tướng, Nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia nhấn mạnh, NHNN sẽ tính toán số lượng như thế nào cho hợp lý. Đây là việc cần thiết vì chúng ta không nhập khẩu chính thống thì một phần sẽ qua kênh buôn lậu vàng, phần khác là gom vàng bằng nhiều cách khác nhau. Việc buôn lậu vàng là rất nguy hiểm, vừa trốn thuế, vừa dùng ngoại tệ không chính thức, có thể đẩy tỷ giá lên, phức tạp hơn.

Theo TS Lê Xuân Nghĩa, tăng cung đi kèm với, kiểm soát buôn lậu, quản lý, kiểm soát chặt chẽ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và ngăn chặn, xử lý nghiêm hành vi buôn lậu; ngăn chặn các phần tử thao túng, găm hàng, đội giá, làm lũng đoạn thị trường.

Các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp đã phân tích nhu cầu xây dựng một sàn giao dịch vàng minh bạch, qua đó hỗ trợ quản lý, giảm chênh lệch giá, bảo vệ nhà đầu tư, ổn định thị trường và tạo hành lang quản lý thống nhất.

Trong thảo luận ban đầu, nhiều chuyên gia đồng tình với việc đưa thu nhập từ kinh doanh vàng vào diện chịu thuế thu nhập cá nhân. Việc này cần thiết trong bối cảnh thị trường xuất hiện nhiều dấu hiệu đầu cơ, giá vàng trong nước liên tục chênh lệch lớn so với thế giới… Đại diện cơ quan thuế Hà Nội, Chi cục Quản lý Thị trường Hà Nội, Hải quan cũng chia sẻ về công tác quản lý thị trường, kiểm tra – kiểm soát, chống gian lận thương mại, các giải pháp chống giao dịch phi tập trung…